Aeroportga chiqishingga ikki soatcha vaqt bor. Kutyapsan. Yo‘l anjomlari taxt, hech narsa yodingdan ko‘tarilgani yo‘q: ko‘raman degan joylaringni ko‘rding, uchrashmoqni niyat qilgan odamlaring bilan uchrashding – hamma ishing bitdi hisob; ayni choqda esa, xuddi muhim bir nimani unutgandek, nimagadir ulgurolmay qolgandek xayoling parishon. Safar oldi kayfiyati.
Samolyotga chiqadigan odamning eng katta tashvishi – ob-havo. Ikki ko‘zing derazada. Qarshingda bamisoli seryulduz osmon. Ana, yulduzlari to‘kilyapti, shovullab to‘kilyapti – dur to‘la ulkan chodir to‘rt chetidan ushlab qattiq-qattiq silkitilgandek. Dur yomg‘iri goho andak to‘xtab, charx uradi, g‘ujg‘on o‘ynaydi. O‘ynay-o‘ynay horigach, ohista pastga sho‘ng‘iydi. Bir nafas ko‘z uzmay tikilsang, qoramtir ko‘k sathida mavjlanib-mavjlanib oqayotgan mahobatli o‘zan paydo bo‘ladi. Shitob bilan oqyapti, oqyapti... Yo‘q, mavjlar emas – sen, sen o‘tirgan xona, butun “Ajariya” musofirxonasi qandaydir zulumot qa’rida shitob bilan suzib, uchib bormoqda – paroxod kabi, samolyot kabi... Qani, shu uchganicha borib Toshkentga qo‘nsa!
Kutyapsan. Mananadan hamon darak yo‘q. “Siz ozgina damingizni oling, men uyga borib kelay, so‘ng birga aeroportga chiqamiz”, deb ketgan odam!
Nima qilaringni bilmay deraza oldiga kelasan. Shahar uzra ko‘kimtir doka tortib qo‘yilgandek. Musofirxona oldidagi kengish maydongina xiyla ravshan, anvoyi nurlarga chulg‘anib ko‘rinadi. Maydon markazidagi aylanasimon supaga tog‘dek archa o‘rnatilgan, unga osilgan behisob chiroqlar paydar-pay ko‘z qisib har tusda jilva sochadi. Chorrahadan doira yasab ketayotgan mashinalarning chirog‘i ana shu supa bo‘ylab nurli halqa hosil qilgan – go‘yo peshonalariga dur qo‘ndirgan bir to‘p bolakay qo‘l ushlashib archa tevaragini aylanmoqda. Halqa biror daqiqa buzilmaydi, negaki bolakaylar – mashinalarning keti uzilmaydi. Manana kulib aytgan gap yodingga tushadi: “Tbilisida mendan boshqa hamma shofyor, hammaning mashinasi bor”.
Mananani kutyapsan. “Mashinasi yo‘q, shuning uchun kechikyapti”, deya o‘zingni yupatasan.
Yo‘q, og‘ayni, xomtama bo‘lma, u kelmaydi. Anovi gapni anchayin sipogarchilik yuzasidan, mehmonnavozlik yo‘liga aytdi-qo‘ydi-da. Yoki, ish-pishi chiqib qolib, fikridan qaytdimikan? Bo‘lishi mumkin. Nima, u sendan qarzdormi? Bayram kechasi, yarim tunda, shu qorbo‘ronda yettiyot bir begonani aeroportga kuzatib qo‘yish kimga zarur kepti? Mehmon tugul, boshqa bo‘lmaysanmi! Buning ustiga – qiz bola... Haddingni bil, og‘ayni, mehmondo‘stlik, muruvvat shunchalik bo‘lar. O‘zi kechagina tanishdilaring. Oralaringda hech gap yo‘q... bo‘lishi ham mumkin emas. Ammo u kechadan beri atrofingda girdikapalak – xuddi eski tanish, eski qadrdondek. Kuzatib qo‘yishni ham o‘zi taklif qildi, taklif ham gapmi, rostakamiga tahdid qildi, desa bo‘ladi: “Qani, mensiz bir qadam jilib ko‘ring-chi, samolyotingiz yerdan ko‘tarilarmikan!”
Ko‘tariladi, Manana, ko‘tariladi! Ortiqcha mulozamat, ortiqcha sipogarchiliksiz ham uchadi. Uchishi shart. Uning jadvali qat’iy, jadvalni buzishga haqqi yo‘q. U – sen bilan biz – odamlar o‘ngu so‘lga qaramay va’da berib yuboraveramiz, ayniqsa, qayta uchrashmog‘imiz gumon bo‘lsa-ku, og‘zaki saxovat bobida bizdan o‘tadigani topilmaydi. Hammasi – ko‘ngil uchun, shunchaki, anchayin... Biroq, samolyotda ko‘ngil nima qilsin! U bugun Toshkentga qarab uchishi shart, vassalom! Men Yangi yilni o‘z xonadonimda kutib olajagim ham muqarrar! Bas, shunday ekan, sen meni kuzatding nima, kuzatmading nima – bari bir uchaman. Ana shunaqa, azizim!
Ie, ha, namuncha ranju nadomat? Parvoz oldidan tayyorgarlik, xomaki balandparvozlikmi bu? Sal pastroq tushing, birodar. Parvoz qiladigan siz emas – samolyot! Qolaversa, u qizda nima ayb? Aybi – kechadan beri atrofingda girgitton bo‘lganimi? Shunisiga ham rahmat desang-chi, noshukur! U balki xayrlashuv chog‘i ko‘nglingga anchayin bir ravshanlik solmoqchidir, xolos...
Ha, og‘ayni, o‘rningdan tur, bundoq o‘tirish befoyda. Ana plash, ana chamadon, shamsiyang – ko‘tar. Samolyot Toshkentga sensiz ham uchib keta oladi. Bo‘l, jadalla!
Xayr, Manana, men ketdim. Kuzatib qo‘ymoqchi eding, biror sababga ko‘ra kelolmay qolgandirsan. Mayli. Men ham seni ortiq kutolmadim, uzr. Uzr? Bilmadim, kim kimdan so‘rashi lozim edi buni – men sendanmi yoki sen mendan? Xullas, shu narsa o‘rtamizda qoldi. Yaxshi-da, odamlarning o‘rtasida nimadir bo‘lgani yaxshi – odam ekanini eslatib turadi. Bir yarim soatdan keyin men samolyotga chiqaman, yurtimga uchib ketaman. Sen ham o‘z yurtingda omon bo‘l, Manana. Yana xayr senga, bir kunlik tanishim, dilkash, mehribon qiz!

* * *

Kecha deyarli kun bo‘yi avtobusda yurildi. Kaxetiya vodiysining talay qismi kezib chiqildi hisob. Rasmiy qabul marosimi, uchrashuvlar, tanishuvlar, ulug‘vor yodgorlik oldida suratga tushish, tantana, mahalliy muzeydagi ta’rif-tavsiflar – xullas, erinmagan birovning tadbirkor kallasidan chiqib qog‘ozga tizilgan jamiki tadbir qat’iy tartib bilan, bekam-ko‘st ado etildi. Hamma charchagan, horigan, qorinlar och, eng yaxshi so‘z ham quloqqa balodek eshitiladigan bir holatda.
Nihoyat, Gurjiani rayonidan chiqaverishda avtobus keskin so‘lga burilib, tepalikka o‘rlay ketdi, yondosh dara bo‘ylab picha yurgach, qirning boshida qad rostlagan ko‘p qavatli azamat bir oshyon oldiga kelib to‘xtadi. Atrof quyuq daraxtzor, o‘r-qir, dilkusho manzil. Hamma birdan yengil tortib, apil-tapil avtobusdan tashqariga otildi.
Tanishuv-sayohat binoning yerto‘la qismidan boshlandi... To‘rtinchi qavatga yetilganda sening “tepada boshqa qavat yo‘qmikan?” deya xavotir aralash bergan savoling hazil o‘rnida tushunilib, gurr kulgiga sabab bo‘ldi. Hatto mezbonlar ham jilmayib qo‘yishdi.
Xayriyat, tepada yetti qat osmondan bo‘lak hech vaqo yo‘q ekan, shu qavatdagi kattakon bir xonaga kirildi. Xona g‘oyat hashamdor bo‘lib, uzunchoq stolda ziyofat dasturxoni muhayyo edi. Bitta mehmon, bitta mezbon tartibida stolning ikki yonidan joy olindi.
To‘rni egallagan xushmo‘ylov kishi – chamasi, shu rayonning rahbar xodimlaridan bo‘lsa kerak – kosagullikni rosa maromiga yetkazdi. Gapga chechan, o‘ta zukko, fasohatli odam ekan, nozik lutfu kalomlari bilan davrani lol qoldirdi. Avval o‘zi debocha so‘z qilib, so‘ngra gruzincha dasturxon urfiga ko‘ra, bir mavzuda galma-gal alyor aytish musobaqasi – “allaverdi”ni boshlab berdi.
O‘rtada – shohona desa arzigulik dasturxon, antiqa noz-ne’matlar, sarxil ichimliklar, atrofingda – do‘stlaring, birodarlaring, sarxush, quvnoq chehralar; dilingda shularga atalgan qanday tilaklaring bor – o‘rningdan tur-da, baralla ayt! Gapir, ko‘nglingda borini gapir!
Necha marta qadah ko‘tarildi, kimlar sha’niga, nimalarga bag‘ishlab alyor aytilmadi... Gruzin xalqi, gruzin dasturxoni, gruzin madaniyati, xalqlar do‘stligi, Armanistonu Belorussiya, Ozarboyjonu O‘zbekiston, oilaviy baxt, qahramonlarimiz, vatanparvarlik tuyg‘usi, onalarimiz, ayol nazokati, muhabbat, ostonada turgan Yangi yil...
Goho bunday madhu sanolar senga, bir o‘zingga qarata ham aytilaveradi... Sen – dunyodagi eng olijanob yigitsan. Chunki seni dunyoga keltirgan odam – otang ajo¬yib inson. Seni tuqqan ona – dunyoda eng mehribon, eng mo‘‘tabar zot. Xotining – seni baxtiyor qilmoq uchun dunyoga kelgan suluv sanamlarning tanhosi. Jujuqlaring – dunyodagi eng shirin, eng asil bolalar. Negaki, ular sening pushtikamaringdan bunyod bo‘lgan, senga o‘xshaydi. Senga, do‘sti aziz, muhtaram ota-onangga, vafodor xotiningga, shirin-shakar bolalaringga uzoq umr, shu umrga barobar saodat ato etsin!
Bunday so‘zlarni eshitgach, o‘zingni o‘zing taniy olarmikansan?
Yuz issiq, bo‘yindagi qarz – gunoh. Endi navbat seniki, boshla!
Yoningdagi mezbon behad so‘zamol, besaranjom yigit ekan, qo‘yib bersang, taomni o‘zi og‘zingga solgudek, qadahni o‘zi labingga tutgudek – mulozamat qilgani qilgan. Dam o‘rtadagi shishalardan birini qo‘liga olib, vinosini ta’riflay ketadi, dam – aytishicha, tarjimon shoir ekan – forsiyda Umar Xayyomdan ruboiylar o‘qib beradi, xullas, bir zum tinch qo‘ysa-chi!
Koshki, qulog‘ingga gap kirsa hozir! Ko‘zing ro‘parada o‘tirgan o‘ sh a qizda. Uning ikki yonida ikki yigit. Ozoda kiyingan o‘ktam-o‘ktam yigitlar. Qizning qulog‘iga allanimalarni shivirlab, kuldirmoqchi bo‘lishadi; birovi evini topib uning yelkasiga qo‘l tashlamoq payida! Ha, rashk qilyapsanmi? Barakalla! Qaysi asosga ko‘ra?
Ertalab avtobusga chiqilayotganda, bo‘yniga xol-xol durra bog‘lab olgan, nimasi bilandir o‘ta kibor, mag‘rur ko‘ringan mana shu xushqomat qiz kutilmaganda sening yoning¬ga kelib o‘tirdi. Keyin, xuddi eskidan tanishdek bemalol gap boshlab, yo‘l-yo‘lakay unga-bunga izoh berib keldi. O‘zbekiston bo‘ylab sayohatda bo‘lgan ekan, Samar¬qandu Buxorodan gapirdi. Rostmi, yolg‘onmi, Buxoro bozorida bir qovunfurush aytgan bahosida turib, o‘n tiyinga ziqnalik qilib olgani hangomasini beozor ohangda, kula-kula so‘zlab berdi.
Bu yerga kelgach esa, ana shu qiz – Manana nima ham bo‘ldi-yu yoningga emas, ro‘parangga o‘tirib qoldi. O‘tirgani mayli, endi sen tomonga qiyo boqishni ham o‘ylamayapti – yonidagi anovi oliftalarga mahliyo!
Bir mahal hamma, qo‘lida qadah, o‘rnidan turib ketdi. Uch kishi-to‘rt kishilashib olib, o‘zaro alyor aytmoqqa tushdilar. Bazmda parokandalik boshlandi. Sen ham joyingdan qo‘zg‘almoqchi eding, boshing aylanayotganga o‘xshadi. So‘ng bazo‘r, gandiraklamaslikka tirishib eshikka yurding.
Zim-ziyo ayvonda yuzingni shamolga tutib turarkansan, kimdir asta kelib tirsagingdan ushladi.
– Nima bo‘ldi, zerikib qoldingizmi?
Manana!
Mastlik-da, xayolingdagi gap beixtiyor og‘zingdan chiqib ketdi:
– Rashk qilyapman! Sizni rashk qilyapman, Manana!
Qiz qiqirlab kuldi.
– Meni? Kimdan? Ha-a, Nugzardanmi? Bakanidze. Universitetda birga o‘qiganmiz. Hozir shu yerda, raykomsomolda ishlaydi. Unisi o‘rtog‘i ekan. Boya ketishdi-ku ular, ko‘rmadingizmi? Mast bo‘lib qolibsiz-da, genatsvali! Xotini betob emish – Natela. U bilan ham kursdosh edik. Nima, ko‘nglingiz ayniyaptimi? Yuring, birpas aylantirib kelay!
Shunday deya u seni qo‘ltiqlab oldi. Jo‘nadilaring. Sayrga. Mana shu taxlit qo‘ltiqlashib tushish kerak, to‘rt qavat!
Daraxtzor oralab kezib yurganlaringda sen unga nimalar deding? Xotining, o‘g‘ilchang to‘g‘risida so‘zlading shekilli. Bundan talay yillar muqaddam xotining bilan ilk bora xuddi mana shunday Yangi yil arafasida tanishib qolganingniyu so‘ng o‘sha yili bayramni birga kutganlaringni, juda serzavq, miriqib o‘tirishganlaringni aytib berding; so‘nggi yillarda esa, Yangi yil kechasi negadir zerikib, tez uxlab qolishingdan arz qilding.
Yana nimalar deganing esingdami? Manana, siz ajoyib qizsiz. Sizdek qiz dunyoda juda kam, judayam kam, topilmaydi, deyarli yo‘q. Lekin – siz borsiz. Rahmat sizga. Borligingiz uchun, shunday yaxshi qiz ekanligingiz uchun. Rahmat, rahmat... Keyin uni qayta-qayta Toshkentga taklif qilding, uyim¬da albatta mehmon bo‘lishingiz kerak, deding. Keyin – ismini o‘zbekcha maqomga solib sharhlab, uni kuldirding: Manana, ma, nanna, ana, mana...
U-chi, Manana-chi, u nimalar dedi? U faqat savol berdi, faqat quloq soldi, faqat kuldi, xolos. Bir payt negadir delfinlardan so‘z ochib, seni delfinga o‘xshatdi. Sen sal ranjigandek ko‘rindingmi, zo‘r berib delfinlarning odamlardan afzal jihatlarini isbotlay ketdi.
Qaytishda avtobusda hamma yana eski jo¬yiga o‘tirdi. Sen yo‘l bo‘yi yelkangga beozor bosh qo‘yib uxlab kelayotgan qiz haqida o‘y surding. Nega bu qiz bu qadar ajoyib? Nega bu qiz menga bu qadar mehr ko‘rsatyapti?..
Manana bugun ertalab xonangga charaqlab kirib keldi. Egnida qora charm plash, bo‘ynida uzun oq sharf.
– Gamarjoba! Salom! Ukraina ketibdi, Armanistonu Ozarboyjon ham ketib ulgurishibdi, faqat O‘zbekistonim shu yerda! Yolg‘izgina o‘zingiz qolibsiz-da, genatsvali? Samolyotingiz kechasi uchar ekan-a? Men bugun bekorman, xohlasangiz, kechgacha sizni Tbilisida aylantiray? – U xushhollik bilan yurib deraza oldiga bordi. – Mana, qarshingizda – beshinchi asrda gruzin shohi Vaxtang Gorgasali asos solgan ko‘hna va nav¬qiron Tiflis qal’asi! Qaerni ko‘rgansiz, qaerlarni ko‘rmagansiz – ayting! Ana, Mtatsminda, xuddi arshi a’loga olib chiqadigan osma yo‘l! U yerdagi Ulug‘lar dahmasini ziyo¬rat qilgansiz, albatta. Mana, bu yog‘i – Saburtalo, Vake, Vere, bu yog‘i – Sololaki, Navtluhi, Avlabar, nariyog‘i – Maydan, Ortachala! Tanlang, qayoqqa olib boray?
– Biz o‘zbeklar o‘zimizni eng mehmondo‘st xalq hisoblar edik, sizlar bizdan ham o‘tkazib yuborar ekansizlar, – deding kechagi ziyofatni eslab. – Mana, siz bugun ham...
– Siz mening emas, Gruziyaning mehmonisiz – unutmang! – dedi Manana qandaydir tantanali ohangda. – Men esa, yaxshimanmi, yomonmanmi, gruzin qizi deb bilaman o‘zimni! Shundoq bo‘lgach... ketdik, genatsva-ali!
Unga boqarkansan, negadir hadeb o‘zbekcha gapirging kelayotganini sezding. U xuddi tilingni tushunadigandek, xuddi o‘z tilingda gapirishingnimi yoki shunga yaqin bir mo‘‘jizanimi kutayotgandek surmarang ko‘zlarini sendan uzmay turardi.
Manana Tbilisi tarixini manaman degan tarixchidan kam bilmas ekan. Manovi binoni kim, qachon qurgan, unda kimlar, qachon yashab o‘tgan; anovi qal’ani kim, qachon barpo etgan, unda qanday shonli voqealar, qanday jangi jadallar kechgan – hamma-hammasini o‘z ko‘zi bilan ko‘rgandek aniq, batafsil ta’riflab beradi. Ajablanganing¬ni payqab, u ham ajablanadi: “Shu shaharda tug‘ilganman, shu shaharda o‘sganman – nega bilmayin, axir!”
Eski shahardagi qator ketgan boloxonali, tor, gavjum toshko‘chalardan birida aylanib yurganlaringda Manana yo‘ldan chetroqdagi qandaydir binoni ko‘rsatib:
– Anovi – musulmon masjidi! – deb qoldi.
– Yuring, borib ko‘raylik.
– Bizni qo‘ymaydi-da. – So‘ng senga qarab jilmaydi. – Ie, darvoqe...
– Sizniyam o‘sha dinga o‘tkazamiz-qo‘yamiz-da, yuring, – deding sen ham kulib.
– Mayli, roziman. Faqat bitta shartim bor: masjiddan keyin yo‘lda bizning ibodatxonaga ham bir kirib o‘tamiz... Qalay?
– Bo‘pti. Lekin mening ham shartim – ibodatxonangizdan chiqib, yana to‘g‘ri bu yerga kelamiz!
– O-o, umrimiz ibodatxonadan ibodatxonaga qatnov bilan o‘tar ekan-da! – dedi Manana chapak chalgandek kaftlarini ko‘ksida chalishtirib. – Qo‘ying, yaxshisi, mana shunday yurganimiz ma’qul.
Qaytishda baribir u aytgan ibodatxonaga kirib o‘tdilaring, ammo boshqa maqsadda: Griboedov bilan Nina Chavchavadze shu yerda nikoh qilingan ekan.
– Ko‘rib turibsiz, tabarruk joy, qalay, cho‘qintirib qo‘yaymi? – dedi Manana hazillashib.
– Unda tag‘in orqaga qaytishga to‘g‘ri keladi, Mananaxon! – deding yasama taassuf bilan. – O‘zingiz aytgandek, umrimiz qatnovga ketadi. Umr qisqa, vaqtimiz ziq.
Vaqt chindan ham ziq, tezroq musofirxonaga qaytish kerak edi. Kun bo‘yi yayov yurib oyoqlar toliqqan, borib to‘g‘ri suyakka qadaladigan bir izg‘irindan ko‘zlar beto‘xtov yoshlanadi. Manana dam-badam plashi yoqalarini og‘ziga burkab sekingina yo‘talib olar, “Esizgina, havoning bunaqa aynib qolishini bilganimda po‘stinimni kiyib chiqqan bo‘lardim-a”, deya g‘aribona nolinib qo‘yar edi.
Musofirxonaga yetib kelgach, xayrlashayotib u o‘sha gapni aytdi: “Mensiz bir qadam jilib ko‘ring-chi, samolyotingiz yerdan ko‘tarilarmikan!”
Manana avliyo ekan: samolyot uchmadi – parvoz kechiktirildi. Biletlar qayd qilishga qilindi-yu, ketidan hayal o‘tmay e’lon yangradi: ob-havoning chatoqligi sababli falon reys falon soatgacha qoldiriladi. Bir soat emas, ikki soat emas, naqd besh soatga-ya!
Aerovokzal g‘ij-g‘ij odam. Shovqin-suron, g‘ala-g‘ovur. Reysi kechiktirilganlar tajang, betoqat, so‘kingan. Azza-bazza shunday ayyomda safarga yo‘llaganlarning go‘riga g‘isht qalay-qalay sen ham kelib bir chetdan joy olding-da, shiftning o‘rtasida zanjirga osib qo‘yilgan televizorga nazar tashlading. “Goluboy ogonyok”. Ko‘zing televizorda-yu, xayoling uyda. Yangi yil kirishiga yaqin eshik qoqib borishni mo‘ljallagan eding – qorbobodek! Eshik qo‘ng‘irog‘i har jiringlaganda o‘g‘ilchang intiqqancha yugurib chiqayotgandir. Ukang qaylig‘i bilan kelmoqchi edi, bayramni oilaviy tarzda o‘tkazmoqchi edilaring. La’nati ob-havo!
Mudrabmi, xayolga berilibmi ketgan ekansan, “Toshkentga uchadigan passajir...” deya radio orqali familiyangni aytib chaqirishayotganini daf’atan eshitib-eshitmay qolding. Qulog‘ingga bir ishonib, bir ishonmay, aytilgan joyga qarab chopding. Qora qo‘lbola qalpoqchani boshiga “men oyimning tantiq qiziman” maqomida dol qo‘ndirgan pochapo‘stinli notanish bir nozanin. Qo‘lida sun’iy charmdan tikilgan to‘rva, ichi allanimalar bilan liq to‘la. Qiz jilmaygan ko‘yi uni senga uzatarkan:
– Manana berib yubordi, – dedi. – Bayramga ozroq sovg‘a-salom. Xayriyat, ulguribman. Men sizni uchib ketganmikansiz, deb qo‘rqqan edim. Bu yoqqa kelishdan oldin “Ajariya”ga bordim-da.
– Manananing o‘zi qani? – deb so‘rading taajjub aralash bir hayajon bilan.
– Bilasizmi, uning sal tobi qochib qoldi. Isitmasi bor, uyda yotibdi. Shuning uchun mendan iltimos qildi. O‘zi sizdan qattiq uzr so‘rab yubordi.
Bugungi poy-piyoda yurishlar, Manananing sovuqdan ko‘karib ketgan chehrasi, plashi yoqalarini og‘ziga burkab sekingina yo‘talib qo‘yganlari ko‘z oldingdan o‘tdi.
– Uzrni men so‘rashim kerak! – deding xijolatda o‘rtanib. – Kechirasiz, o‘zingiz uning kimi bo‘lasiz?
– Singlisiman. Otim Nana.
– Meni deb rosa ovora bo‘libsiz-da, Nanaxon. Opangizga salomimni, astoydil uzrimni yetkazib qo‘yasiz, xo‘pmi? Yangi yilni yaxshi kutib olinglar.
– Men sizni samolyotgacha kuzatishim kerak, – dedi qiz xuddi so‘zingni eshitmagandek, – Manana tayinlagan.
– Gap bunday, Nanaxon, – deding ham hayrating oshib, ham ensang qotibroq, – ishlar pachava, men uchadigan reys besh soatga kechiktirildi. Demak, yana besh soat...
– Unda men ham qolaman! – dedi qiz kimgadir zarda qilgandek, qat’iyat bilan. – Sizni bunday yolg‘iz tashlab ketsam, Manana xafa bo‘ladi.
Juda g‘alati, juda o‘jar qiz ekan bu. Harchand ketishga qistama, o‘sha gapini takrorlab turib oldi: “Manana aytgan”, “Manana tayinlagan”, “Manana xafa bo‘ladi”.
– Opangizni shunchalik yaxshi ko‘rarkansiz-da?..
– Uning o‘zi yaxshi-da.
Qiz opasiga uncha o‘xshamas ekan – kamgap, tortinchoq. O‘zing gap so‘ramasang og‘iz ochay demaydi, churq etmasdan televizorga tikilib o‘tirgani o‘tirgan. Ko‘rinishi ham opasidan farq qiladi: bo‘yi novcharoq, kulchabet, qosh-ko‘zlaridagi joziba hali Mananadagi singari qiyomiga yetib ulgurmagan. Surishtirib-surishtirib bilganing shu bo‘ldi: oilada uch farzand ekanlar, ukalari hozir harbiy xizmatda, Nananing o‘zi rassomlik bilim yurtida o‘qiydi.
Charchoqdanmi, xiyol mudrab ketibsan. Bir mahal ko‘zingni ochsang – Nana jonsarak, taraddudga tushib qolgan; u boya o‘zi ko‘tarib kelgan to‘rvadan shosha-pisha allaqanday vino chiqardi-da, yonma-yon o‘tirgan emizikli ayoldanmi so‘rab olgan baldoqli piyolalarga qulqillatib quydi, birini senga tutqazib, televizorga ishora qildi:
– Yangi yil, Yangi yil kirdi! Tabriklayman!
Zalda g‘ala-g‘ovur avjiga chiqqan, baland-baland xitoblaru qadahlarning betartib jarangi yangrar edi.
Yangi yil shu tariqa – sen asti kutmagan ajab-antiqa bir sharoitda kirib keldi. Nana ikkovlon telefonga qarab chopdilaring. Navbatlaring yetgach, Nana trubkani olib, “Manana, Manana!” deb qichqirdi, so‘ng gruzinchalab allanimalarni gapirdi, aftidan, opasini bayram bilan qutladi, “gorchichnik” degan so‘zinigina tushunib qolding, xolos. Keyin trubkani senga berdi.
– Manana! – deding hayajondan entikib. Negadir birdan ko‘zlaringga yosh quyilib keldi. – Manana! Yangi yilingiz muborak bo‘lsin! Tezroq tuzalib keting. Meni kechiring, iltimos. Siz ajoyib qizsiz, Manana! Ming rahmat sizga! Men sizni unutmayman!
Uning nimalar deganini yaxshi eshitolmading – atrofdagi shovqindan quloq qomatga kelardi. Chamasi, u ham aynan sen aytgan gaplarni takrorladi, u ham sendan uzr so‘radi.
Baribir o‘rtada o‘sha uzr qoldi. Uzrni kim kimdan so‘radi? Rahmatni kim kimga aytdi?
Nima ahamiyati bor buning! Odam odamdan so‘radi, odam odamga aytdi – muhimi shu emasmi?!
...Toshkentga uchadigan reysni eshitib ko‘zingni ochganingda, Nana xuddi opasiga o‘xshab yelkangga beozor bosh qo‘ygancha uxlab yotardi.
...Samolyot Toshkentga choshgohda qo‘ndi.
Eshikni qizchang ochdi.
Uyda undan boshqa hamma uyquda ekan. Tongga qadar seni kutibmi, televizordan bayram tomoshalarini ko‘ribmi charchashgan bo‘lsa kerak. Mayli, uxlashsin. Sen ham bir dunyo tomosha ko‘rib kelyapsan, o‘zing ham kirib damingni ol.
Kechga yaqin xotining seni uyg‘otadi. Qo‘lida gruzincha kulrang movut qalpoq —“ svanka”.
– Yaxshi qilibsiz shuni olib, – deydi. – Uyda kiyib yurasiz, issiqqina ekan.
Ajabo, bu qalpoqni sen hozir ko‘rib turishing! Yuraging g‘alati jizillab ketadi. Manana!..
Xotiningning aytishicha, ukang – shu choqqacha ichkilikni og‘ziga olmagan, hatto kecha ham aqalli bir qultum ichmagan yuvoshqo‘zi ukang, bugun sen olib kelgan shishalardan bir emas, ikkitasini yolg‘iz o‘zi paqqos otib qo‘yibdi. Kayfi oshib, jiyanchalariga kulgi bo‘lib katta xonada rosa o‘yin tushganmish. Qaylig‘i ertalab nimadandir arazlab ketib qolgan ekan-da. Hozirgi qizlarga hayronsan, er deganni ko‘chada ekib qo‘ymagandir, axir!..
– Manananing vinolari... – deb yuborasan beixtiyor.
– Manana? Kim u, gruzin qizmi?
– E, yo‘q, bir do‘stim, erkak kishi, – deysan nogahon sergak tortib, shosha-pisha. – Ularda erkaklarning ham oti shunaqa bo‘laverar ekan. Mimino degandek-da, huv kinosi esingdami?
– Ha-a, – deydi xotining ishonib. – Anovi, vertolyotini yerga, qoziqqa tushovlab qo‘yadigan-da...
“Ishondi, xayriyat, – deysan ichingda. – Ishonmasdan qayoqqa borardi!”
Aslida, gapning to‘g‘risi ham shu emasmi o‘zi?
1984