Yusuf Saryomiy (taxallusi; asl nomi Yusuf mulla Abdushukur o‘tli) [1840, Chimkent viloyati Saryom (Sayram) qishlog‘i — 1912] — shoir. Toshkent, Buxoro madrasalarida tahsil olgan. Samarqand, Toshkent, Qo‘qon adabiy harakatchiligida faol qatnashgan. «Beklar begi» madrasasida o‘qigan va unga atab she’rlar yozgan («Dar ta’rifi manzari madrasai Bek az Yusuf»). Yusuf Saryomiy xattotlik — kotiblik bilan kun ko‘rgan, kosibchilik, muhrdorlik bilan ham shug‘ullangan.
Shoir she’rlari hayotligida «Bayoz» (1893), «Armug‘oni Xislat» (1911), «Bayozi Muhallo» (1912), «Bayozi Haziniy» (1912) kabi bayozlarda bosilgan. 1914 yil Tavallo Yusuf Saryomiy she’rlarini to‘plab, «Devoni Mavlavii Yusuf Saryomiy» nomi bilan nashr etgan. Uning toshbosma nusxalari O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi Sharqshunoslik instituti (inv. ?117, 118, 119, 120, 6028, 9072) va Andijon adabiyot va san’at muzeyi (inv. ?1720, 2185, 728, 799) da saqlanadi. Kitobga Rasulmuhammad Shoshiy o‘g‘li Mulla O‘tab xattotlik qilgan.
Sayram tarixi haqidagi xilma-xil ma’umotlarga boy, biroq an’anaviy diniy mazmunda bitilgan «Risola»ni Yusuf Saryomiyga nisbat beradilar. Xalq orasida shoirning g‘oyat hozirjavob, nohaqlikka murosasiz ekanligini tasdiq etuvchi ko‘plab rivoyatlar, afsonalar yuradi. Ko‘plab g‘azallari («Yali-yali» kabi) hozir ham el orasida mashhur. Yusuf Saryomiy nomida ko‘cha va maktab bor.
G‘AZALLAR
BISMILLAHIR ROHMANIR ROHIYM
Mashriqi miynodin urdi dam mayi subhi hudo,
Davri xurshidi qadahdin yetti gardung‘a sado.
Fathi bob o‘ldi bu kun mayxonai fayyozi jud,
Al-farah, ey rindi jom, bodapaymo, as-salo.
Ul maedurkim, anga gardun — sabo‘, xurshid — jom,
Aydagay har zarrani no‘sh etsa, shamsu uz-zuho.
Hasrati bu jomi maydin charx sargardon kezar,
Shomdin qonlig‘ etak ham subhdin yirtuq yaqo.
Gardishi bu jomdur hayyu huviyyat halqasi,
Mayparastdin davrig‘a yo‘q ibtidou intiho.
Shavq ahli jonida kayfiyyati bekayfu kam,
Zavq ahli komida lazzati bechunu charo.
Durdai ul may kelibdur sayqali mir’oti dil,
Bir qadahdin jon o‘lur oyinai getinamo.
Soqiyi bu jomi may Xizru Masihodin buyuk,
La’li — obi zindagoniy, tobi zulfi — ajdaho.
Bir tarashshuh yetsa andin tashna lablar komig‘a,
Aylamas hargiz havoi chashmai obi baqo.
Takyae har kim topar bu maykada tufrog‘idin,
Masnadi Jam xoki rahdur anga, sultonlig‘ — gado.
Ey xush ul rinde, sabukashlikda xam bo‘lmish qadi
Chun hiloli iyd davri jomdin angushtnamo.
Durdakashlar jonida kayfiyati xamru alast,
Boshida bu shiddati ranju xumor o‘lmish balo.
Boda sunsa mug‘bacha, o‘psam ayog‘in jon bilan,
Aylasam bir g‘amzasig‘a yo‘qu borimni fido.
Istaram bu dayr aro bir jom vahdat xummidin
O‘zlukum bunyodini yiqsa yetib faqru fano.
Tashnalabman, to‘ldurub tut dam-badam labrez jom,
Ey shahi Misri malohat, soqiyi Yusufliqo.
Qatrai topeang bu maydin, rahni jom aydar eding
Xirqau dastoru tasbehu ridoyi, zohido.
Kecha erdim bexud ul mug‘ dayri tufrog‘ida mast,
Qaydi imkondin bariy, domi taalluqdin raho.
Tobi xurshidi mayi jomi azal labrez edi,
Zarradyok jbnuko‘ngul bu nagya’adin bedastu po.
Soqiyu, gulchehrayu jomu may o‘lg‘ay to abad,
Yusufiy xoki dary mayxonau dasti duo.
Soqiyo, tut dam-badam sog‘ar mango maydin to‘lo,
Rahm qil, boshimg‘adur hushyorlig‘ qattig‘ balo.
Bodadek hech bo‘lmag‘ay davron g‘amini daf’iga,
Bo‘lmasa bexudlug‘um, o‘ddurgusi ranju ano.
Sho‘xi badmastim sunub may, olsa mandin naqtsi xush,
Qolmag‘ay lavhi dilu jonimda naqshi mosuvo.
Dayr piri hidmatida bosh qo‘yarman yer o‘pub,
Kosh yetkay gardi rohidiy ko‘zumg‘a to‘tiyo.
Sarvqad gulchehra soqiy sunsa man sori ayog‘,
Go‘yiyokim yetti bo‘lg‘ay misga fayzi kimyo.
Yorni ag‘yorsiz dahr ichra hargiz topmadim,
Shahdni — bezahr, lutfni — beqahr, ganjni — beajdaho.
Ta’n toshidin yeiniq, boshdin-ayoqim zangi g‘am,
Istaram mayxonada may durdasidin mo‘miyo.
Dard ahli sho‘xlar bedOdidin g‘am chekmaso‘n,
Chunki piri maykada dargohidur dorushshifo.
Changdek man xo‘blar bazmi uchun ko‘b ingradim,
Chun xami zulfi kabi oxir, ko‘rung; qadtsim duto.
Rashqdin bog‘larda gullar kosa-kosa qon ichar,
Chiqsa gulgasht etgali, ul sho‘xi bargigul qabo.
Mavji xat ko‘rgach, labi la’lida dudi ohdin,
Yusufiy ko‘rdi butun tun bir necha ko‘igly qaro. :
* * *
Ajz yonindin bo‘lak yo‘l yo‘k, ba vajhi Kibriyo,
Munda bir qilcha bukulsang, anda «sin»dur toqi«yo».
Iktisob aylab sinuqlik, qo‘yma xudluqdin asar,
Chunki qattig‘ saddi raxdo‘r, zarrai kibru havo.
Zuhdu taqvo xirmanin gar aylasang yuz ko‘h-ko‘h,
Bo‘lsa o‘rtar gar samum sum’au barqi riyo.
Bo‘lma toat birla emin, jurm birlan noumid,
Qahru lutfidin ani tut domani xavfu rijo.
Kim etar haqdin sani, mashg‘uli but derlar ani,
Hojat ermasdur butu butxona qilmoqlik bino.
Fazlu adli oldida dargohig‘a teng keldilar,
Zohidu pashminapo‘shu fosiqu noporso.
Aylagil izhori qulluq, intizori fazli bo‘l,
Bo‘lmag‘ay qulluqdin o‘zga qulga hargiz muddao.
Har dame andin yetar sarmoyai naqdi hayot,
Har nafas sandin ketar so‘yi adam gardi fano.
Bilmading, har lahza ortar, dam-badam haddin fuzun,
Sandin isyonu xatolar, andin ehsoni ato.
Kim beribdur shohidi gulchehrasiga obu rang,
Kim tikibdur sarv qaddig‘a zumurradgun qabo.
Lola jomini to‘lo kim qiddi gulgun bodadin,
Kim bu o‘t tobidin etmish dog‘i bag‘rini qaro.
Bu chamanda kim binafsha xirqasin qilmish kabud,
Chunki osibi xazondin bog‘lar motamsaro.
Bu dabistonuchamanda sarvu g‘ul avroqidin,
Kim o‘qurlar dam-badam bulbul - fig‘on, qumri — navo.
Buyi ulfat istamaz kavnu makon gulzoridin,
Yetsa zulfi yordin kimga nasimi atrso.
Dastgohi e’tiboring, Yusufiy, bir mushti xok,
Qo‘yma o‘zlukdin asar, sindur tilismi naqshi po.
* * *
Ilohi, hamdinga qilg‘il tilu dilim go‘yo,
Hamisha sanga deyin jonu dildan zikru sano.
Qilib karam, manga berding vujudi javhari ruh,
Edim haqirki, bir mushti xoku besaru po.
Yetib sani karamingdin manga hayoti vujud,
Chu aqlu sam’u basar, suratu qadi zebo.
Dimog‘im aylading o‘tlug‘ sharori ishqingdin,
Boshimg‘a sodding o‘zung istamak uchun savdo.
Bu to‘rt, yetti va to‘qquz, o‘n ikki va o‘ttuz,
Ki bu takavvunu kasrat na bor edi ado.
Hama zamonu makon sun’i poku lutfungdin,
Topib vujud adam, barcha yo‘q bo‘lub paydo.
Na nuru zulmatu, na xoru gul, na shodiyu g‘am,
Na shahdu zahr bor erdi, na ranju to‘yu azo.
Tamomi kavnu makon bor bo‘ldi amringdin,
Bu zebi ziynat ila borgohi arzu samo.
Ki yuz ming olami etmak damida osondur,
Ilohi, qudrating oldida ming sirriu surro.
Bu xoki tiyraga berding charog‘i gavhari aql,
Bu nur fayzi bilan bo‘ldi zumrai uqalo.
Qo‘yub chirog‘ig‘a san ravg‘ani hidoyat, ilm,
Yetib o‘zungdin alarga furug‘i nuri ziyo.
O‘zing o‘zing tonitib qilding ahli urfondin,
Yo‘q erdi bo‘lmasa, birov o‘ diyi(?) xatrpaymo.
Ilohi, fazling ila Yusufiyg‘a ko‘rsatg‘il,
Rizoi ma’rifating sorig‘a tariqi hudo.
* * *
Zihi tufayli vujudi va judi arzu samo,
Chirog‘i mahfili kavnayn, sham’i jam’i hudo.
Habibi haq, anga rizvon g‘ulomi, arsh — sarir,
Tamomi kavnu makon nuridin erur paydo.
Jamoli sham’ini parvonasi rasulu malak,
Kamoli husni uchundur ikki jahon shaydo.
Tuniki, olami ruhoniyg‘a yeturdi qadam,
Yuzini partavidin topti nur arshi a’lo.
Shahiki, ahli samovot bo‘lsa xoki dari,
Yer o‘pgali tunu kun xidmatida subhu maso.
Riyozi Ka’ba harimi qaddi niholig‘a bog‘,
Guli ruxi chamanidur hadoyiqi Batho.
Malak sujudig‘a, odam vujudig‘a bois,
Xatibi ilmul asmo-u toji karramno.
Tufayli nuri Muhammad sarodiqi malakut,
Ochildi chun bu sharafkim, ko‘rar o‘g‘uldin ato.
Vujudi gavhari bahri inoyati azali,
Durudi mohii jam’i xututi sahvu xato.
Jahong‘a qo‘ydi qadam, bori botil o‘ldi adam,
Jamii but yiqilib, sarnigun o‘lub Kisro.
Jahon to‘lub shu tuni g‘ulg‘uli maloiqtsin,
Yeru osmondin o‘tub, aydadi o‘zin bolo.
Zihi saodati, olam chu bog‘i jannat o‘lub,
Bu tiyra xok bo‘yaub bory mo‘shki anbarso.
Tushurmadi na uchun Haq yer uzra soyasini,
Chu mahzi nur edi, zoti poki ayny zyyo.
Bo‘lundi ilkida qursi qamar ishorat ila,
Ki toshqa cho‘n dedi, zarrin daraxt bo‘ldi bino.
Kafi kifoyatida sangreza deb tasbeh,
Faseh til bila aytur xudog‘a hamdo‘ sano.
Daraxt amrig‘a farmonbar erdi, gar tilasa,
Ki jon bila yugururdi, chu qatra besaru po.
Der erdi murg‘i havo arzi hol, ohuyi dasht,
Qilur edi borisin jumla hojatini ravo.
Damiki, arz qilur puxta go‘shi buzg‘ola,
Chu zahr birla pishurmish, manhi yemang, a’do.
Nechunki xatmi rusul mo‘‘jizoti behaddu ad,
Desam tamomini to ro‘zi hashr bo‘lmas ado.
Ilohi, Haq habibing shafoatig‘a mani,
Yetur, oqordi sochim, jurm birla noma qaro.
Ilohi, na’ti habibing demaqda Yusufiyni,
Ba sad qusur ne hadkim, san etmasang go‘yo.
