U asfalt yo‘lda oyoqlarini bazo‘r sudrab borardi. Ko‘z oldi qorong‘ilashib, boshi g‘uvillaydi. Nazdida uni qurshab olgan olam parcha-parcha bo‘lib ketadirgandek. Ahyon-ahyon tupurardi. Go‘yo tupugi bilan shafqatsiz olam yuzini chaplab tashlaydiganday. Tanida kuchli og‘riq uyg‘onardi.
«Yaramaslar! Kishi qanday qilib hammasidan ajralishi mumkin?»
Yo‘lakda tanishlar ham, notanishlar ham ko‘p edi. Olomon... O‘n besh yoshida, qishloqlari yonidagi yerto‘lada, o‘q va snaryadlar ostida, atrofida g‘uj-g‘uj odam... U o‘zini shu olomonning kichik bir zarrachasi ekanligini bilgandi. U hali-hali bolalarning zor qaqshaganiyu dahshatga tushgan odamlarning quv o‘chgan yuzini juda yaxshi eslaydi.
«Hayotim bir poezddirki, sen uning so‘nggi vagonisan, Amal! Bordi-yu, yo‘qlik sari yo‘l olsang, men ham izingdan boraman».
Endi uning so‘nggi vagoni ham g‘oyib bo‘ldi.
«Yaramaslar! Insonni tirik ekanidayoq hayotdan mahrum qildinglar!»
U ikki yoshga to‘lganida hayot poezdining vagonlaridan birin-ketin ajrala boshladi. Yetti yoshga yetganida otasi qazo qildi. U onasining alamdan bo‘g‘ilib yig‘laganiyu sochlarini yulib nola chekkanlarini ko‘rdi. O‘shanda bolakayga, otang olisga, senga turli shirinligu yangi boshmoq opkelgani uzoq shaharga ketdi, deb aytishdi. Bola rosa yig‘ladi. So‘ng u vatanini ham yo‘qotdi. Bundan oldin esa rosa uch tun bo‘yi qishlog‘i yonidagi odamlarga liq to‘lgan sassiq yerto‘lada o‘tirdi. U yerda faqat xayol surdi. Uning charog‘on dunyosida jannatning yosh huriliqolari yashadi, poylarida moviy dengiz chayqaldi, tepasida qushlar charx urdi, ayrimlarini yelkasiga ohista qo‘ndirib, ular bilan birga muhabbat haqida qo‘shiqlar aytdi.
To‘rtinchi kuni esa buzuq ko‘prikdan narigi qirg‘oqqa tortilgan arqondan changallab ushlagancha, yelkasida juldur kiyimlarini ko‘tarib o‘tdi. O‘shanda saraton oftobida terlab-pishgan, yotsa turolmasligini bilardi...
Bugun esa, toliqib, oyoqlarini zo‘rg‘a sudrab bosgancha mayxona sari intiladi.
Bu mayxonaga birinchi bor ikki yil avval onasini yerga topshirganidan so‘ng kirgan edi. Uyda o‘tirolmadi, mayxonaga bordi. O‘shanda shahar ko‘chalari yop-yorug‘ edi. Ommon esa rangin chiroqqa to‘la dengizni eslatardi.
...U ne-ne mashaqqatlar bilan mayxonaga yetib oldi. U kirgan zahoti qo‘lidagi jurnalni betakalluflik bilan stol ustiga tashladi-da, frantsuz konyagidan keltirishni buyurdi.
«Sen hayotim poezdining so‘nggi vagonisan. Hozir qaerdasan, Amal? Qaerdasan?..»
Ko‘zlaridan oqqan yosh stolga tomdi. Xotirasida yana Amal paydo bo‘ldi. Uni onasi bilan tanishtirganini esladi. Ular ikkovi tezda til topishib olishdi. Amal xursandligidan bir joyda o‘tirolmas, xonada uyoqdan-buyoqqa yurardi. Onasi esa Amalning ortidan mehribonlik va g‘amxo‘rlik bilan kuzatib turardi. So‘ng birgalikda choy ichib bo‘lishgach, u qizni ko‘chaga boshlab chiqdi.
— Men ko‘nglimga yetadigan qizni axtarib topdim. U meni yaxshi ko‘radi, kamtarin va odmi, ayni ro‘zg‘orbop. Bu qiz sen o‘zingsan, Amal!
Qiz, xijolatdan qizarib, qimtinibgina:
— Seni deb har neki jafoga tayyorman, — dedi, so‘ng birpas jim qolib, mayingina so‘radi: — Qishlog‘ingni sog‘inib qolgandirsan?
— Eh, o‘sha yerda bo‘lsaydik, Amal!
...U Daryoni* ko‘rib, undan ko‘z uzolmay qoldi. Uni Daryo doimo o‘ziga rom etardi. Keyin bilishicha, qishlog‘ining kunbotish jonibida — dengiz, daryo esa kunchiqar tarafida ekan... Hammasi ko‘z ochib yumguncha ro‘y berdi. U o‘n besh yoshidayoq Isroil jallodlarining qichqiriqlarini, qochqinlarning ur-surda toptalishlarini ko‘rdi. O‘shanda ko‘zlaridan yosh chiqmadi, lekin alami nihoyasiz edi. Alamki, intiqomsiz susaymaydi.
«Yaramaslar! Otamdan, onamdan, sevgilimdan, vatanimdan ajratdinglar! Agar u chinqirganida men ko‘rardim-ku. Axir hammasi to‘satdan, tezda bo‘lib o‘tdiku! Jallodlarning biri uning yelkasidan ushlab quchmoqchi bo‘libdiyu...»
U xuddi chanqagandek qadahni yutoqib bo‘shatdi.
Uning ko‘z oldida ufqqa singib borayotgan poezd vagonlari namoyon bo‘ldi. Ana, otasi, yuzida quvonch, qo‘lida shirinlikka to‘la xalta, unga hayitlik sovg‘a olib kelyapti. Ana, Amal stoldan uchib turdiyu xonada emin-erkin yura boshladi. Onasi bo‘lg‘usi kelini ortidan mehribonlik bilan kuzatib turibdi... Ana, uning dengiz va daryo oralig‘idagi kichkinagina qishlog‘i...
U shishada qolgan konyakning hammasini qadahga quydi.
Kishi hech qanday maqsadsiz yashashi ham mumkinmi? Yo‘q, aql bovar qilmaydi. Albatta—shunday. Aql bovar qilmaydi. Inson hamisha hayotda biron narsaga yetishish orzusi bilan yashamog‘i kerak. Ha, kerak... Taxminan shunday... Vagonlar esa ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi. Ular endi qaytmaydi. Marhumlarga oson. Marhumlarni cho‘qintirishmaydi. Amal unga, vatanga qayt, deb tayinladi. U qayta boshladi, arqondan ushlab narigi qirg‘oqqa o‘tayotgan asnosida uni kimdir ortga qaytishga undadi. Ko‘rdiki, besh qadam narida xunxo‘r turibdi. Bu maxluq undan so‘roq so‘radi, lekin u pisand qilmadi, mensimay turaverdi. Yaxshilab qarasa, ko‘z oldidagi askar emas, yarmi bo‘shagan qadah ekan. Hozir shisha ichiga kirishning iloji bo‘lsa-yu, hech qaytib chiqmasa...
U ko‘zlarini ming bir mashaqqat bilan ochdi.
— Men qaerdaman? — deya o‘z-o‘zidan so‘radi.
U mayxona xo‘jayini kelib qistalang qilgandagina qaerdaligini angladi. O‘rtog‘ining tanish chehrasi elas-elas ko‘ringandek bo‘ldi, so‘ng... suvoqlari ko‘chib tushgan, devoriga sarg‘aygan fotosuratlar yopishtirilgan xonasida hushiga keldi. Xona jimjit edi. Uni qo‘rquv o‘rab olayotgan bo‘lsa-da, Amalning devordagi sarg‘aygan suratiga tikilib turaverdi.
«Sen umrim poezdining so‘nggi vagonisan, Amal!»
Uning yuzida nimtabassum balqidi.
«Qalbi mozorga aylangan kishi ham kulmog‘i mumkinmi?»
Uning ko‘zi fotosurat yonidagi xaritaga tushdi. U xaritada bitilgan so‘zlarni o‘qimoqchi bo‘ldi-yu, biroq «Yaffa», «Ramolloh», «O‘rta Yer dengizi»dan boshqa so‘zlarni farqlay olmadi. Yuragi esa qinidan chiqqudek bo‘lib dukillardi. U Yaffada sirayam bo‘lmagan. Rahmatli onasi har safar Yaffa to‘g‘risida gapirarkan, o‘g‘il o‘zini go‘yo shahar ko‘chalarida kezayotgandek his qilardi. So‘ng xayolida Ramollohdagi ar-Radio ko‘chasi jonlandi. Suyuklisining so‘roqlari yodiga tushdi:
«Qishlog‘ingni sog‘inib qolgandirsan?»
— Eh, o‘sha yerda bo‘lsaydik, Amal!.. — dedi u boshini tebratib.
U hamon xaritadan ko‘z uzolmasdi.
«Qanday qilib borish mumkin?»
U siniq karavotdan turib mashriqqa, Vataniga tomon ochiladigan deraza rafiga suyandi. U horg‘in oyoqlarida zo‘rg‘a tebranib turar, jilmaygan ko‘yi, yorishib borayotgan alvonrang ufqqa razm soldi.
«Nega men dunyoning bunchalik behudud ekanligini avvalroq bilmas ekanman, a?»
Uni hayajon qamrab oldi. «Eh, quyosh Yaffayu Ramollohu Ommon ustida bir muddatda chiqsaydi!..»
U derazadan uzoqlashdi. Amalning fotosuratiga yaqin bordi. Devordan suratni oldiyu ko‘zlariga surtib, nedandir o‘kingandek, boshini sarak-sarak qilib, iztirobga to‘lib, sekingina gapira boshladi:
— Sen ardog‘im, endi yo‘qsan, sendan qolgani shu bir suratu vatanli bo‘lmoq armoni...
Suratni gazetaga o‘rab, kiyimlari taxlangan chamadonga joyladida, yana xaritaga yaqinlashib, uning ustidan ko‘rsatgich barmog‘ini yugurtirgancha joylarning nomlarini xotirda saqlashga harakat qilardi. Boqib-boqib, mixdagi shimi va ko‘ylagini oldi, kuchiga-kuch qo‘shilganday sezdiyu xonadan shitob yurib chiqdi.

Ruschadan Asqar Haydarov tarjimasi.
“Sharq yulduzi” jurnali, 1985 yil, 10-son.