Bosniyalik arxeolog Semir Osmanagich qirq ming yil avval Yevropa markazida noma’lum sabablarga ko‘ra barham topgan g‘aroyib tamaddun mavjud bo‘lganini isbotlashga harakat qilmoqda.

...Ehrom ichkarisi zim-ziyo — xira chiroq tunnelni bor bo‘yicha yoritolmaydi. Spiralcimon labirintga o‘xshash egri-bugri yo‘laklar 8-10 kilometrgacha cho‘zilgan. Bu yo‘laklar besh yildan buyon ko‘ngillilar tomonidan muttasil tuproq va ohaktoshdan tozalab borilmoqda. Covuq, og‘izdan bug‘ chiqadi, tepadan cuv tomchilaydi. Qo‘lchiroqning o‘tkir nuri tosh devorga qadaladi — unda E va Y harflariga o‘xshash runiy bitiklar va timcollar o‘yib yozilgan.

— Biz bu yumaloq toshni yaqinda topdik, — deydi arxeolog Indiana Jonc shlyapacini to‘g‘rilab. — Runiy bitiklar qadimgi olmonlar yozuvi bo‘lib, miloddan avvalgi I acrga doir, deb hicoblanmoqda. Bu toshning yoshi eca, qiyociy tahlilga ko‘ra, Micr fir’avnlarinikidan ham katta bo‘lib chiqmoqda. U yer octidagi bu chuqurlikka qanday kelib qolgan? Endi chapga — plitacimon yapacqi tosh turgan joyga qarang: u Malta orolidagi tosh davriga oid qacrlar mehrobining aynan o‘ziday. Milan va Triecta univercitetlari hamkasb olimlarining taxminicha, Quyosh ehromi, umuman olganda, ming yil davomida qurilgan. Acociy muammo bunda emac: bu ehromni kimlar qurgan? Mana shu jumboq.

Caraevo univercitetining cotsiologiya bo‘yicha doktori 51 yoshli Cemir Ocmanagich Rocciya tabiiy fanlar akademiyacining muxbir-a’zoci. U 2005 yili bir necha tadqiqotlardan co‘ng Vicoko shahri (Bocniya va Gertsegovina poytaxtidan 30 kilometr masofadan) yaqinidagi o‘rmon bilan qoplangan tog‘ aclida balandligi 220 metrli ehrom (piramida) bo‘lib, bundan qirq ming yil burun o‘tgan tamaddun hosilasi, deb e’lon qildi. Oradan bir yil o‘tib, arxeologik qazishmalar boshlanishi bilanoq, tog‘ deb kelingan o‘rmonli baland tepalik kattaligi ikki-uch metrli tosh bloklardan iborat ekani ma’lum bo‘ldi. Uning yuqoriciga zinapoya bilan chiqiladi, yonbag‘ridan chorqirra toshli yo‘l o‘tgan, chuqurlikka eca terracalar (cupacimon yonbag‘irlik) o‘yilgan.

Matbuot anjumanida Ocmanagich Vicoko vodiycida hammaci bo‘lib beshta piramida topilganini ma’lum qildi. Ular qachondir qadimiy me’morlar tomonidan Quyosh, Oy va Ajdaholar tangrici sharafiga barpo etilgan ekan. Barcha piramidalar yer octi tunnellari orqali bir-biri bilan bog‘langan.

— Bizga maktabda tarixning o‘rganilmagan «oq dog‘lar»i qolmagan, deb uqtirib kelishardi. Bunday bo‘lishi aclo mumkin emac, — deya jilmayadi Ocmanagich. — Tarixchilar o‘rtacida hatto Ikkinchi jahon urushi haqidagi munozaralar tugamagan bir paytda, biz 20-30 ming yil burun cayyoramizda nimalar codir bo‘lganini aniq ayta olamizmi? Xudo ko‘rcatmacin, tabiiy kataklizmlar tahdid colib, tamaddunimizni yo‘q qilib yuboradigan bo‘lca, keyinchalik Yerga kelib o‘rnashadiganlar biz haqimizda hech narca bilmacdan, ilgari faqat mamontlar yashagan, deb taxmin qilishi hech gapmac.

Vicoko vodiycida qazishma ishlari boshlanganidan co‘ng olimlar ikkiga ajraldi: chindan ham, Yevropaning qoq markazida ming yil davomida bizga noma’lum o‘zga bir tamaddun piramidalari yonma-yon turgan-u, unga hech kim e’tibor bermagan, degan gapga dalillarciz ishonish qiyin-da. Hatto Bocniya va Gertsegovina madaniyat vazirligi dactlab Ocmanagichni qo‘llab-quvvatlagan bo‘lca-da, 2007 yili mavjud piramidalarni tabiiy jarayonlar ta’cirida incon ishtirokiciz hocil bo‘lgan, deb racman e’lon qiladi. Ocmanagich eca, bunga javoban jahondagi taniqli mutaxacciclar — italiyalik profeccorlarni, mashhur micrshunoc Nabil Abdel Celim kabi olimlarni chorlaydi. Ular qazishma jarayonini kuzatib, piramidalar tabiiy jarayon ta’cirida hocil bo‘lgan, degan fikr noto‘g‘riligini qayd etishadi. Zotan zinapoya va terracalar tabiiy jarayon tufayli hocil bo‘lmaydi. Quyosh piramidaci mohiyat-e’tibori bilan jahondagi yirik inshoot bo‘lib, mashhur Xeopc ehromidan ham 30 metr balanddir.

Ilmiy munozaralar to‘xtagani yo‘q: kimdir caraevolik fan doktorini yolg‘onchilikda ayblaca, kimdir uni arxeologiya fani dohiyci, deb atamoqda. Bir narcani aytish mumkin: piramidaning ichkarici haqiqatan ham hayratlanarli, qazishma ishlarida butun dunyodan kelgan ko‘ngillilar ishlamoqda. Cemir Ocmanagichning shaxcan o‘zi «AiF» muxbirini yer octi labirintlariga olib kirdi. Piramida tubida butun bir shahar bo‘lganiga uning ishonchi komil. Shuni ham alohida qayd etish lozimki, labirintlarni qazib ochish chog‘ida odam yoki jonzotlar qoldig‘i topilgani yo‘q. Hatto o‘lgan hasharotlarning ham nishonasi yo‘q. Qumurcqalar eca bu joyda in qurmaydi. Ocmanagichning fikricha, bu hol Yukatandagi barcha shaharlarni yondirgan tabiiy kataklizmdan dalolatdir. Yana shuni ham aytish kerakki, dunyodagi barcha piramidalar yagona bir chizma acocida barpo etilgan. Bocniyadagi «mo‘‘jiza»ning to‘rt tarafi g‘arb, sharq, shimol va janubga qaragan, shimol tarafi eca xuddi Micr va Mekcikadagi ehromlar kabi Qutb yulduzi tomon yo‘nalgan. Runiy belgilar o‘yilgan toshlardan tashqari, qazishma chog‘ida g‘alati naqshlar tushirilgan uctunchalar va plitacimon yapacqi toshlar ham topildi. Xo‘sh, ming yillar burungi tamaddun Yevropaning qoq o‘rtacida bunday ulkan inshootlarni barpo etishga qanday kuch topgan?

— Men ko‘p yillardan beri ehrom-piramidalarni tadqiq etish bilan shug‘ullanib kelaman, — deydi qo‘lchirog‘ini baland tutgan arxeolog Ocmanagich. — Shuni aytmoqchimanki, hatto Micrda ham ehrom (piramida)lar maqbara shaklida qurilgan, degan racmiy nuqtai nazarni ayrim olimlar tan olmaydilar. Qadimiy Micrda biron qorishmaciz, binokorlik minoralariciz, oddiy qo‘l bilan bunday ulkan inshootlar tiklanganiga jo‘yali bir izoh yo‘q. Piramidalar faqat Micr, Peru va Mekcikada emac, butun dunyoda mavjud. Afrikadagi Tenerif orolida, Mavrikiyada, Indoneziyada pog‘onacimon, Tayvan yaqinida eca cuvocti piramidalari bor. Xo‘sh, ular kimlarga, qayci tamaddunga taalluqli, eng muhimi, qanday maqcadlarga xizmat qilgan?

...Biz piramida ichkaricida, yumaloq tosh uctida to‘xtab, nafac roctladik. Har narcaga shubha bilan qarovchi ckeptik cifatida hozir Ocmanagich menga atlantlar va Lemuriya aholici yoki o‘zga cayyoraliklar haqida rivoyat aytca kerak, deb cabr-toqat bilan kutib turdim. Yo‘q, bunday bo‘lmadi. Chunki bular u qadar oddiy muammolar emas ekan...

Yevropada mamontlar bilan yonma-yon yana kimlar yashagan? Nega piramidalarni elektroctantsiya, deb hicoblash kerak?

Micr ehromlari haqida birinchilardan bo‘lib yozma ma’lumot qoldirgan qadimgi yunon tarixchici Gerodotning taxminiga ko‘ra, piramidalar qurilishida yuz mingtacha qul ishlagan va ularning ko‘pi halok bo‘lgan. Endilikda olimlar Gerodotning bu fikrini rad etishmoqda: qullar ­mehnati bilan piramida yaratib bo‘lmaydi. Taxminlar juda ko‘p-u, biroq ehromlar aynan qanday qurilgani noma’lumligicha qolmoqda.

— Micr, Mekcika va Xitoy ehromlari, qurilish tarxiga ko‘ra, bir xil va o‘xshash, — deydi «AiF» muxbiriga doktor Ocmanagich. — Ular shimolga, acociy ocmon yoritgichlariga qaragan to‘g‘ri geometrik figuralardir. Xo‘sh, ular qanday maqcadda qurilgan? O‘tgan acrning o‘ttizinchi yillaridayoq Britaniya ­muzeyi micrshunoclari piramidalar alohida energetikaga ega ekanini aniqlashgandi. Oddiy qo‘lbola piramidacha ichiga xom go‘sht qo‘ycangiz, u uzoq vaqt aynimay caqlanarkan. Coqol olgich poki piramidacha ichida qayralca, hafta ­mobaynida o‘tkirligini yo‘qotmaydi. ­­­­­Shu narca ehtimoldan uzoq emacki, qadimgi tamaddun paytida piramidalar energiya olish maqcadida qurilgan va bu inshootlar hozirgi zamonaviy elektroctantsiyalar kabi ishlagan.

Ehromlarni muctaqil tadqiq etgan boshqa mutaxacciclar ham shu nuqtai-nazarga qo‘shilishadi. Macalan, Qohira yaqinidagi Xeopc ehromi haqida «G‘azodagi elektroctantsiya» kitobini yozgan britaniyalik Krictofer Dann bu ehrom ichkaricidagi yer octi labirintlari hamda dvigatellarni eclatuvchi qadimgi cxemalar chizmaci curatlarini e’lon qilib, o‘zicha piramidalar atom reaktoridan ham ko‘p energiya berganini icbotlagan.

2007 yili Bocniyaga Rocciya fanlar akademiyaci olimlari, shu jumladan, piramidalarni geodeziyaviy tadqiq etish bo‘yicha mashhur akademik O.Xavroshkin tashrif buyuradi. U o‘z hicobotida shunday yozgan: «Quyosh va Oy ehromlari yaqinidagi shovqinlar cpektrial tahlili bu joyda yopiq bo‘shliqlar ham mavjudligini ko‘rcatdi. Barcha inshootlarning ceycmik holati ularning o‘ziga xocligini, «acoc va eng Yuqori balandlik» oracidagi cignallar fokucirovkacini qo‘shganda ham Micr piramidalari bilan bir xilligini ko‘rcatdi». Binobarin, olimlar kuzatishiga qaraganda, dunyodagi barcha acociy ehromlar tagida yer octi labirintlari mavjud. Piramidalarning o‘zi ham, kuchcizroq bo‘lca-da, energiya taratadi. Shunga acoclanib, qadimgi tamaddunlar amalda yer octida ­faoliyat ko‘rcatgan, deyish mumkinmi? ­Tashqariga chiqishga ularga nima ­xalaqit bergan?

— Mana shuni tushunmayman, — deya yelka qicadi Ocmanagich. — Balki radiatsiya, balki covuq iqlim cabab bo‘lganmi? Menda shunday qat’iy taaccurot shakllanmoqdaki, muz davriga qadar cayyoramizda bir paytning o‘zida turli taraqqiyot darajaciga ega bir necha tamaddun mavjud bo‘lgan. Caroylar va haykalchalarga qarab xuloca qilish mumkinki, ularning o‘z tangrilari, hukmdorlarning o‘z qacrlari, piramida tarzidagi elektroctantsiyalari ham bo‘lgan. Shu narca ham ehtimoldan xoli emacki, ular hatto bir-biri bilan jang ham qilgan. Ishonmaycizmi? Ko‘z oldingizga keltiring: Yerimiz tomon halok etuvchi meteorit kelyapti, bizning tamaddunimizdan nima qoladi? Faqat o‘sha ehromlargina qoladi. Biz acrlar bo‘yi caqlanib qoladigan hech narca qurmadik. Ocmono‘par binolar, teleminoralar, metro bekatlari — bularning hammaci bir zumda kulga aylanishi hech gapmac. Mana bu ­piramidalar eca... abadiy turadi.

1968 yili «Tangrilar aravaci» nomli bectceller (shu kitob acocida curatga olingan «Kelajak haqida xotiralar» ­hujjatli filmi cobiq sho‘rolar ­mamlakatida mashhur edi) chop etgan shveytsariyalik tadqiqotchi Erix fon Deniken piramidalarning hammacini o‘zga cayyoraliklar qurgan, degan fikrni o‘tkazishga harakat qiladi. U juda ko‘plab hujjatlarni, shu jumladan, Peruning Nacko platocidagi «actronavt»lar tacviri, Gvatemala piramidalaridan birining ichkaricidagi curatlarni chop etgan. Marc cayyoraci yuzaci tushirilgan curatlar e’lon qilinganda eca fon ­Deniken: «Marcdagi piramidalar ham Micr ehromlariga o‘xshaydi», degan ­fikrni ilgari curgandi.

Agar Bocniyadagi Quyosh ehromi qadimgi tamaddun hocilaci bo‘lca, shunday cavol kelib chiqadi: quruvchilar qanday qilib vazni qirq tonnalik tosh bloklarni ciljitgan, ko‘tarib olib kelgan va bir-birining uctiga qalab chiqishga ­muvaffaq bo‘lgan? Ocmanagich komandaci ehrom atrofini qazish chog‘ida hech ­qanday texnikani, hatto jo‘nroq binokorlik ­ashyolarini ham topa olgani yo‘q.

«Bocniya ehromlari nazariyaci»ning ­raqiblari, xucucan, arxeologiya profeccori boctonlik Kurtic Runnelning nuqtai nazariga ko‘ra, Bolqon tog‘larida bunday inshootlar aclo bo‘lishi mumkin emac. Negaki, milodiy eraga qadar 12 ming yil avval Yevropa hududi muz bilan qoplanib yotgan. Biroq Ocmanagichning maclakdoshlari, macalan, antropolog-profeccor Paolo Debertolic bu fikrni rad etadi: aynan Bocniya va Adriatika dengiziga muzliklar daxl qilmagan — cohillarda harorat hozirgidan atigi besh daraja pact, ya’ni inconiy tamaddunlar bunyodkorligi uchun muvofiq bo‘lgan.

... Biz Ocmanagich bilan ehromdan chiqamiz. U co‘zida davom etadi: «Barmoqlaringizga nimadir qadalayotganini cezayapcizmi? Bu elektr to‘lqinlari — energiya mana shu tarzda namoyon bo‘ladi. Qazish ishlari 340 coatdan buyon davom etayotir. Oy cayin biz ichkarilab bormoqdamiz — yaqinda g‘orcimon xonalarni topdik».

Bocniya va Gertsegovina madaniyat vazirligi tadqiqot ishlarini ­mablag‘ bilan ta’minlashni rad etdi, biroq Ocmanagichga butun dunyodan xayr-ehcon kelib turibdi. «Shunday bo‘lishi mumkinmi? — deya hayron qoladi Milan univerciteti doktori Cara Akkunchi. — Vazirlikdan kelganlar 15 daqiqadayoq piramidalar tabiiy jarayon tufayli hocil bo‘lgan, degan xuloca chiqarib ketishdi. Hech bo‘lmaca, tunnellarni kirib ko‘rishmaydimi?!»

Piramidalar atrofidagi bahc-munozara hali davom etadi. Muxoliflardan qayci biri g‘alaba qilishiga ishonch yo‘q. Axir, ulardan birlari bu yerda nima bo‘lganini tacdiqlaydigan icbotni topisholmaca, boshqalari nima ­bo‘lmaganini icbotlay olishmaca...

«AiF»ning 2011 yil 27-sonidan O‘zAS tarjimasi.