Har bir mamlakat o‘z mezonlari asosida ta'lim tizimi tamoyillarini belgilaydi. Ana shu jihatdan turli davlatlarda ta'lim olish imkoniyatlari turlicha bo‘ladi. Tizimga asos solinayotgan paytda mamlakatning tarixiy an'analari, bugungi kun talablari, mutaxassislarga bo‘lgan ehtiyoj darajasi, iqtisodiy, ijtimoiy imkoniyat va qonuniyatlari inobatga olinadi.

Jahon mamlakatlari ta'lim tizimiga nazar tashlar ekansiz, ba'zida ibratli, gohida hayratlanarli holatlarga duch kelasiz. Shunday ta'lim tizimiga ega davlatlardan biri Lyuksemburgdir.

Bilasizmi, bu yerda oliy ta'lim muassasalari umuman mavjud emas. To‘g‘ri, mamlakatda 4 ta institut faoliyat ko‘rsatadi. Ularning barchasi davlatga tegishli. Biroq ular haqiqiy ma'nodagi oliy akademik ta'lim beruvchi muassasalar hisoblanmaydi, balki ko‘proq kasbiy ta'lim yo‘nalishidagi institutlar vazifasini bajaradi.

Ta'lim tizimi haqida gapirsak...

Lyuksemburg ta'lim tizimi 1912 yildan buyon (shu yili tizimga asos solingan) o‘zgarmagan. 16 yoshgacha bo‘lgan barcha bolalar ta'lim olish uchun ro‘yxatdan o‘tgan bo‘lishi lozim. O‘qish jami 11 yil davom etadi. Bu muddat ichiga 2 yillik tayyorlov kurslari ham kiritilgan.

Xalq ta'limi tizimi 4-6 yoshli bolalar uchun mo‘ljallangan maktabgacha muassasalardan boshlanadi. Keyingi bosqich esa boshlang‘ich majburiy maktablardir. Ularda o‘qish muddati 6 yil (6 -12 yosh). Mazkur bosqichda bepul ta'lim beriladi. Maktablar davlatga qarashli yoki xususiy muassasa bo‘lishi mumkin.

Bola 12 yoshida o‘rta maktabga boradi va unda 3 yil tahsil oladi. Mamlakatda o‘rta ta'lim umumiy va ikkinchi darajali texnik ta'limga bo‘linadi. Shuningdek, o‘rta maktab ta'limi klassik va zamonaviy litseylarda ham amalga oshiriladi.  O‘qish klassik litseylarda 7 yil, zamonaviy litseylarda 6 yil davom etadi. Bunday maktablar pulli asosda ta'lim berib, u yerda o‘qish majburiy hisoblanmaydi.

O‘quv yili oktyabrda boshlanib, iyul oyida yakunlanadi.

Kamida uchta chet tilini bilishadi

Majburiy maktabda ta'lim nemis tilida olib boriladi. O‘rta maktabda esa darslar frantsuz tilida o‘tiladi. Frantsuz tili xuddi shu tartibda majburiy maktablarda ham o‘rgatiladi.

Aytish lozimki, xorijiy tillarni o‘rganishda bolalar ham, kattalar ham davlat tomonidan birdek qo‘llab-quvvatlanadi. Buning uchun Lyuksemburg tillar markazi doimiy xizmatda. Ushbu markazning oddiy til markazlari qatorida emasligini ta'kidlash lozim. U shunchalar mashhurki, muassasa barcha murojaat etuvchilarga ham "labbay" deyishga imkon topolmay qoladi. Markaz til o‘rganish uchun zarur bo‘lgan barcha qulayliklar, jumladan, bepul kompyuter ta'limini berish imkoniyatiga ega. 

Davlat tomonidan ko‘rsatilgan yordam hamda fuqarolarning intiluvchanligi samarasi o‘laroq, mamlakat fuqarolarining deyarli har biri kamida 3 tadan xorijiy tilni o‘zlashtirgan.

1798 yildan buyon ishlayotgan kutubxona

Yuqorida aytilganidek, Lyuksemburgda oliy o‘quv yurtlari yo‘q. 1969 yilda xorijiy universitetlarga o‘qishga tayyorlovchi universitet markazi ochilgan. Mazkur markazda o‘qishni yakunlagach yoshlar chet davlatlari oliy o‘quv yurtlarining 2-kursiga kirish imkoniyatiga ega bo‘ladi.

To‘g‘ri, bu yerda 1973 yilda asos solingan Mehnat universiteti kabi bir necha universitet yoki institutlar bor, ammo ularda to‘la maxsus ma'lumot berilmaydi.

Mamlakatda bir necha kollej va konservatoriya bor. Shu bilan birgalikda shaharda 1798 yildan buyon ishlab kelayotgan Milliy kutubxona mavjud bo‘lib, uning jamg‘armasi g‘oyat katta. Milliy muzey ham xuddi shu yerda joylashgan.  Bundan tashqari, Tabiatshunoslar jamiyati va Buyuk gertsog instituti ham faoliyat ko‘rsatadi. Ushbu institutda tarix, tibbiyot, tabiiy fanlar, adabiyot va san'at sektsiyalari mavjud.

Qaerda mutaxassis bo‘lishadi?

Lyuksemburgda mavjud muhandis-texniklar yoki boshlang‘ich maktab o‘qituvchilari kurslari yoki 2 yillik amaliy kurslar bitiruvchilarining nufuzi nihoyatda baland. Ular uchun ishga joylashish yoki dunyoning biror boshqa mamlakatida o‘qishni 
davom ettirish uchun hech qanday qiyinchiliklar bo‘lmaydi. Ammo ular oliy ma'lumotli mutaxassislar hisoblanmaydi.

Agar to‘liq oliy ta'lim olish xohishi bo‘lsa, u holda fuqarolar universitet ta'limining 1-kursini Lyuksemburgda o‘qiydilar, keyin esa Frantsiya yoki Belgiyaning biror universitetiga o‘tishlari mumkin. Ana shu tarzda Lyuksemburg fuqarolari akademik ta'limni xorijda oladilar. O‘rta hisobda chegara ortida ta'lim oluvchilar soni 3,2 ming nafardan (2002) ortadi. Lyuksemburgliklar uchun oliy ta'lim olishda eng ma'qul ko‘rilgan mamlakatlar - Belgiya, Frantsiya, Germaniya, Avstriya va Buyuk Britaniya.

Xo‘sh, mamlakat fuqarolari nima asosda oliy ta'limni xorijda olish yoki u yerdagi o‘qishni bir yo‘la ikkinchi kursdan boshlash huquqiga ega bo‘ladi?

O‘z rivojining asosiy kaliti va tayanch nuqtasi sifatida ta'lim sohasini ko‘rgan Yevropa mamlakatlari Yevropa oliy ta'lim hududini yaratish uchun salmoqli ishlarni amalga oshirgan. 1998 yil 25 mayda qabul qilingan Sorbon deklaratsiyasi universitetlarning Yevropa madaniy qadriyatlarini rivojlantirishdagi ahamiyatini ta'kidlab ko‘rsatdi.  Bu hujjat Yevropa oliy ta'lim Hududini yaratish imkonini berdi. Undan ko‘zlangan maqsad qit'aning umumiy rivoji uchun malakali mutaxassislarni yetkazib berish bo‘ldi.

Shuningdek, yagona ta'lim kengligini yaratish va oliy ta'lim tizimini uyg‘unlashtirish yo‘lida 1999 yil qabul qilingan Bolone deklaratsiyasi ham katta ahamiyat kasb etdi. Rasman Bolone jarayonida 35 ta a'zo mamlakatlar ishtirok etadi. Oliy ta'limning ikki bosqichli modelida akademik darajalarni qiyoslash, akkumulyatsiya (jamlash) va kreditlar transferti (ESTC - Kreditlar trancferti bo‘yicha Yevropa tizimi), ta'lim sifati kafolatlari sohasida hamkorlikni rivojlantirish, jumladan,   akkreditatsiya va  sertifikatlashtirish mexanizmlarining o‘zaro tan olinishi deklaratsiyada nazarda tutilgan jarayonlar turkumidandir.

ESTC - aynan mana shu Yevropa o‘tkazish tizimi lyuksemburgliklarga yuqorida sanalgan imkoniyatlarni taqdim etadi. Buning uchun talabalar tizim mezonlari bo‘yicha o‘zlari ko‘chirilayotgan oliy o‘quv yurti talablariga javob berishi kerak.

Yevropa miqyosida qo‘llab-quvvatlanayotgan xorijda oliy ta'lim bosqichida tahsil olish Lyuksemburg hukumati tomonidan ham maxsus moliyalashtirish dasturlari bilan qo‘llab-quvvatlanadi va kafolatlanadi. Davlat tomonidan ta'limga ajratiladigan xarajatlar byudjetning 11,3 foizini tashkil etadi. Bu borada ta'lim xarajatlari  faqat ijtimoiy xarajatlardan keyingi ikkinchi o‘rinni egallaydi.   

Lyuksemburg G‘arbiy Yevropadagi maydoni bor-yo‘g‘i 2586 km. kv. bo‘lgan kichik bir davlat. Uning aholisi ham o‘ziga yarasha - 443 ming (2001) kishidan iborat. Ammo mamlakat fuqarolari shu darajada ilmga chanqoqki, hatto yetuk mutaxassis bo‘lish uchun o‘zga davlat universitetlari eshigini taqillatishga va jahon xaritasida yuksak darajada rivojlangan industrial davlat sifatida qayd etilgan vatanlari rivojiga hissa qo‘shishga doimo tayyor.

Nargiza To‘xliyeva, "Ma'rifat" muxbiri